نگرشی بر اولین خاستگاه مردم بالاگریوه

بالاگریوه هم یک جغرافیای تاریخی است و هم تاریخ یک مردم است که در یک جغرافیا تبلور یافته است. شهر سیماشکی (سیمشکی) را می توان اولین خاستگاه مردم بالاگریوه دانست، شهری که به احتمال زیاد در تپه ی ماسور کنونی وجود داشته است. در زمان حکومت ایلامی ها که در حدود سه هزار سال قبل از میلاد بوده است، شهر سیماشکی مرکز یکی از ایالت های مهم ایلامی ها بوده است. دو سلسله از مردم سیماشکی در دو دوره ی تاریخی در هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در شهر سیماشکی بر کل ایلامی ها حکومت می کرده اند. مردم بالاگریوه اخلاف کسانی هستند که در ابتدا از نژاد بومی آسیانی بودند و پس از ورود اولین شاخه آریایی ها که به کاسی ها معروف بودند با آنها در آمیخته و در بنیان گذاری تمدن و فرهنگ ایران زمین در این جغرافیای تاریخی نقش اساسی داشتند جغرافیایی که از شهر دورود از شمال آغاز می شود و در جنوب به شهر شوش ختم می شود. بالاگریوه را باید میراثی بزرگ از تمدن و فرهنگ ایران اسلامی دانست. اگر این میراث به درستی مورد واکاوی قرار بگیرد می تواند در پیشرفت و آبادانی این مردم تأثیر بسزایی داشته باشد.
جغرافیای تاریخی
لرها قومی ایرانی، کهن و اصیل می باشند که در گذشته به شیوه عشایری کوچنده در منطقه وسیعی از غرب، مرکز و سواحل مرکزی جنوب ایران پراکنده و در مجموع به دو دسته لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شده و هر دسته از چندین ایل کوچنده شکل گرفته اند. در مورد جایگاه اولیه آنها در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری چنین نوشته اند: لرستان در شمال خوزستان واقع شده و قلمرو آن تا حدود اصفهان در منطقه جبال(کوهستان) ادامه می یابد، لرستان قبلا ضمیمه خوزستان بوده ولی اکنون جزء ناحیه جبال محسوب می گردد. اصطحزی در سال ۳۴۰ هجری قمری مرکز لرستان را شهر« لور» نامید و متذکر شده که لور شهری آبادان است و هوای کوه به آن غالب. اصطحزی در نقشه صوره جبال شهرهای کوهستان را چنین به دنبال هم می نویسد: همدان، رود آور، نهاوند، لاشتر(الشتر)، شابرخاست (خرم آباد) و لور. البته قوم لر در پهنه وسیعی از کوه های غرب میانه پراکنده بوده اند و ولایت مانرود مرکز تجمع سیاسی و حکومتی آنها بوده است زیرا منطقه مانرود دارای قلعه نظامی مهم و مستحکمی بوده با دژی سخت استوار به نام «منگره» که تسخیر آن در آن زمان ناممکن بوده است. قلعه منگره در«بالاگریوه»کنونی در شمال ملاوی واقع بوده است. (صفی نژاد،۱۳۸۰،صص ۴۴۶-۴۴۵)
شهر لور احتمالاً در منطقه ی چمشک کنونی بوده است. لرستان از نظر طبیعی ناحیه ای کوهستانی است، سلسله جبال زاگرس از شمال غربی به جنوب شرقی در آن امتداد یافته اند و تنها یک هفتم از مساحت استان مسطح می باشد. بلندترین نقاط استان، ارتفاعات اشترانکوه است که در حدود ۴۳۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پایین ترین نقاط در قسمت جنوبی استان در بخش الوار گرمسیری شهرستان اندیمشک فقط ۳۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. (بیرانوندی،همان منبع، ص ۳۳)
رزم آرا در مورد جغرافیای بالاگریوه چنین می نویسد: «…..منطقه ی بالاگریوه واقع است در سمت خاور لرستان، از شمال محدود به کوه هشتاد پهلو و طاف از باختر محدود به جاده شوسه خرم آباد- دزفول، از جنوب محدود است به رودخانه دز تا صالح آباد، از خاور محدود است به رودخانه ی سزار» (رزم آرا،۱۳۴۰،ص ۲۲۶)
اگر به صورت تقریبی و یک محاسبه ساده بخواهیم مساحت منطقه ی بالاگریوه را حساب کنیم باید بگوییم که بیشترین طول جغرافیایی این منطقه بیش از ۲۵۰ کیلومتر و بیشترین عرض جغرافیایی بیش از ۱۵۰ کیلومتر و این یعنی مساحتی حدود ۴۰ هزار کیلومتر مربع و اگر حتی نیمی از این رقم را به حساب بیاوریم حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع مساحت خواهیم داشت. (پاپی بالاگریوه، همان منبع، ص ۴۵).
از شهرهای مهم جغرافیای بالاگریوه می توان شهر خرم اباد، اندیمشک، دورود، آبدانان، دره شهر، پلدختر، ویسیان، سپید دشت، معمولان و شوش را نام برد. از نظر تاریخی شهر سیمشکی را باید قدیمی ترین شهر جغرافیای بالاگریوه قلمداد کرد. به نظر نگارنده محل شهر سیمشکی، تپه کنونی ماسور بوده است. گرچه برخی محل شهر سیمشکی را الشتر یا مناطق دیگری از لرستان ذکر کرده اند.
جغرافیای بالاگریوه، جغرافیایی تاریخی و وسیع است که میراث دار تاریخی بزرگ و بلند می باشد و بخش بزرگی از تاریخ بزرگ ایران زمین را در برگرفته است. شمالی ترین شهر جغرافیای بالا گریوه شهر دورود است که از نظر آب و هوایی دارای آب و هوایی سرد می باشد و جنوبی ترین شهر در جغرافیای بالاگریوه، شوش است که دارای آب و هوایی گرم می باشد.
دره مُنگِرِه که در قلمرو میانکوه بالاگریوه است دره ای ست در حدود ۱۸×۲۴ کیلومتر با دیواره های کوهستانی مرتفع که به همین علت پهنه دره در روز بیش از پنج ساعت آفتاب گیر نیست. رود منگره در دل دره جاری ست و پس از عبور از یک تنگه کوهستانی به روخانه انارکی که در منطقه قیراب (قیلاب) جاری است، پیوسته بالا رود (بلارود) را تشکیل داده و به سمت جنوب جریان می یابد. چشمه سارهای فراوان، درختان بلوط، کاخن، ارژن، کیکم، در دامنه کوه های فراوان و در زمستان و بهار سطح دره مملو از گل های رنگارنگ مخصوصاً گل نرگس است که فوق العاده زیاد و معطرند، باغ های میوه و زراعت غلات و ذرت در آنجا رواج دارد، منطقه ای ست پر میوه که مازاد انار، انجیر، انگور و دیگر میوه های فراوان منگره را به دزفول می برند. (صفی نژاد،همان منبع، صص ۴۳۰-۴۲۹).
علاوه بر این دره، جغرافیای بالا گریوه شامل دشت های کره گاه و جایدر نیز می باشد.
*عضو شورای نویسندگان گفتار ما