زندگی و شعر میرنوروز، شاعر بزرگ لرستان

حسام شفیعی، پژوهشگر لرستانی طی یادداشتی که برای پایگاه خبری روشنا نیوز ارسال کرده است، نوشت: پلدختر این دیار کهن و باستانی در جنوب لرستان و در مسیر تبادل فرهنگی سه استان خوزستان, کرمانشاه و ایلام با آثاری بزرگ چون غار تاریخی کلماکره, پل تاریخی شهر و تالاب های زیبای تنگ فنی و همچنین اشخاص بزرگی چون محدث کبیر علامه سید نعمت الله جزایری (ره) و شاعر و عارف دوران خود میرنوروز بسان نیگی زیبا بر تارک این مرز و بوم همواره می درخشد.
ادبیات و گویش بومی لرستان دارای توانایی‌ها، ویژگی‌ها و پیشینه تاریخی منحصر به فردی‌ ست که متاسفانه هنوز آن‌ چنان که باید و شاید شناسایی نشده است و از دیدگاه ریشه ی زبانی به زبان های باستانی دوره ساسانیان می رسد این سرزمین و به طور مشخص پلدختر شاعران و سخنوران زیادی را در دل خود پرورش داده است
اینک به این بهانه گذری به شرح حال عارف و سخنور این دیار میرنوروز زده ایم.
میرنوروز از اعقاب شاه‌وردی‌خان فرمان‌روای مقتدر لرستان در دوران سلطنت شاه‌ عباس کبیر است. تاریخ تولد میرنوروز کاملا مشخص نیست ولی از این‌که زندگی او در زمان حکومت (قزلباش) بوده است تردید نمی‌توان کرد زیرا خود گوید:
تن برهنه در بن غاری چو خفاش
بهتره ز دیدن روی قزلباش
و با این بیت مسئله زندگی وی حل می‌شود:
نو بهاری فصل گرما اومام وِ دنیا
چارشمه سوری، بیست هشتم ما
یک‌صدو‌سی سه از بعد هزاری
بگذرد بر من به‌سختی روزگاری
در جایدر لرستان(پل دختر) زاده شد و در دهلران استان ایلام چشم از جهان فرو بست و در همان‌جا نیزبه خاک سپرده شد.
میرنوروز از خاندان شاهوردی خان (آخرین اتابک لرستان) است، شروع زندگی او در سال ۱۱۳۳ شمسی و در عهدشاه طهماسب دوم همزمان با یورش افغان ها به اصفهان و ظهور نادر شاه افشار بوده است.
از اشعارش استنباط می‌شود که او مدت‌ها مشغول فرا گرفتن علوم دینی، فلسفی و قسمت مهمی از معلومات متداوله عربی و پارسی بوده و در این امر به نوعی پیش رفته بود که اکنون درک مفاهیم اشعار توحیدی و گفتاری (معراجیه) ایشان بدون مراجعه و استعانت از قرآن مجید و تفاسیر و کتب فلسفه امکان ‌پذیر نمی‌باشد، شعرهای پر از احساس و عاطفه ی انسانی وی بر زبان مردم جاری بوده و هست و مردم با نغمه های غمگین و جان بخش او روح سرکش و نا آرام خود را آرامش می بخشند بنا بر روایات قدیم میرنوروز دارای صدایی گیرا، رسا و قیافه‌ای جذاب، طبعی منیع و رفیع بوده است.
پایه های شعرش را بر توحید، عشق و معشوق مبتنی کرده و در هر سه سبک خراسانی، عراقی و هندی سروده های شعری داشته است.
میر به دو گویش فارسی و لری شعر گفته است و دیوان او را که بررسی می کنیم بیشترابیات در قالب مثنوی هستند و دو وزن مشهور عروضی بر سخن منظوم او حاکم است:
۱-وزن, مفاعیلن، مفاعلین، فعولن
بحر هزج مسدس محذوف
۲-وزن, فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن
بحر رمل مسدس سالم.
میر در اشعارش فقط خود و خدای خود را می بیند و هیچگاه در مدح و وصف شاهان و حاکمان درباری نمی سراید در واقع شاعری درباری نبوده است. در توحید نامه اش به تمام مظاهر طبیعی عشق میورزد و تجلی حق را در کثرت عالم می بیند و زیبایی های دنیوی را جزئی از محضر خدا می داند که با این اوصاف وی را می توان همردیف شاعرانی چون مولانا وناصرخسرو قرار داد.
دیوان میرنوروز مشتمل بر سه بخش است. بخش نخست شامل اشعار فارسی است. بنا بر گفته استاد غضنفری هیچ شاعر فارس زبانی تاکنون معراج حضرت محمد مصطفی(ص) را همچون او به زیبایی توصیف نکرده است. بخش دوم، اشعار فارسی لری یا سبک ملمع است که مضامین مختلفی دارد. بخش سوم دیوان میرنوروز شامل اشعار و ترانه های لری است که بیشتربا مضامینی چون شکوه از روزگار، فراق یار، طبیعت و شور و غلیان درونی خود شاعر است.
دیوان میرنوروز سرشار از آرایه ها و صناعات ادبی است. تشبیهات، استعارات، تلمیحات، ایهام، کنایه روشنی و قوتی به شعر میر بخشیده اند که گاه سخنان او به سبک خراسانی و گاه در باریک اندیشی به سبک هندی می گراید و موضوعاتی چون عشق، جوانی و شور و عرفان، حکمت و دانایی و پیری و ناامیدی، مدح و ستایش، هجو و هزل را در سیاق کلام میر به استورای می بینیم.
عشقی که در دیوان اشعار او پیداست عشقی پاک است که از دلی روشن و بی ریا تراوش کرده است.
این شاعر طبیعت‏ گرا شاعری شیعه مسلک بوده، که تأثیرات فراوانی در بین استان‏های لرستان و ایلام و خوزستان از خود به جای گذاشته است.
منابع:
– ترانه های میرنوروز کرم علی رضایی
– گلزار ادب لرستان به اهتمام اسفندیار غضنفری، تهران، نشر مفاهیم، ۱۳۷۸٫
– لرستان در شعر شاعران، به کوشش فتح‌اله شفیع‌زاده، تهران، حرفیه، فرهنگیان، ۱۳۸۳٫
– فرهنگ واژگان لری و لکی، علی‌مردان عسگری عالم، انتشارات افلاک، ۱۳۸۴٫
– جغرافیای تاریخی لرستان، علی‌محمد ساکی.
– علی محمد ساکی (بررسی احوال میرنوروز)